Pracownik z orzeczeniem o niepełnosprawności – prawa i przywileje

Włączenie osób z niepełnosprawnościami w rynek pracy to nie tylko kwestia społecznej odpowiedzialności, ale także konkretne regulacje prawne, systemy wsparcia i mechanizmy finansowe. Dla wielu osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności praca zawodowa to nie tylko źródło dochodu, ale również szansa na niezależność, rozwój i poczucie przynależności. Choć pracownik z orzeczeniem o niepełnosprawności ma utrudnione zadanie poszukując pracy, istnieje szereg przepisów i narzędzi mających na celu wyrównanie szans. Warto je znać – zarówno jako osoba poszukująca pracy, jak i pracodawca.

Pracownik z orzeczeniem o niepełnosprawności – jak uzyskać orzeczenie?

Aby skorzystać z przysługujących uprawnień, konieczne jest formalne potwierdzenie niepełnosprawności. Osoba niepełnosprawna to ktoś, kogo stan zdrowia – fizyczny, psychiczny lub umysłowy – w sposób trwały lub czasowy ogranicza wykonywanie ról społecznych, zwłaszcza tych związanych z aktywnością zawodową. Taki status musi zostać oficjalnie stwierdzony przez powiatowe lub wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.

W Polsce wyróżnia się trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki, które odpowiadają pierwszej, drugiej i trzeciej grupie inwalidzkiej. Ocena dokonywana jest na podstawie dokumentacji medycznej oraz wywiadu środowiskowego, a orzeczenie przyznawane jest na czas określony lub bezterminowo. Od stopnia niepełnosprawności zależy zakres przywilejów oraz możliwość korzystania z określonych instrumentów wsparcia.

Rejestracja w urzędzie pracy – co daje osobie niepełnosprawnej?

Po uzyskaniu orzeczenia, osoba niepełnosprawna może zarejestrować się w urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy. Status bezrobotnego przysługuje osobom, które nie mają prawa do renty czy zasiłków stałych, a jednocześnie są zdolne do podjęcia pracy przynajmniej na pół etatu. Status poszukującego pracy przysługuje natomiast osobom uprawnionym do świadczeń, ale chcącym mimo to pracować.

Rejestracja w urzędzie pracy otwiera dostęp do szerokiej gamy usług i instrumentów wspierających aktywizację zawodową, takich jak:

• szkolenia zawodowe i kursy podnoszące kwalifikacje,
• staże,
• prace interwencyjne,
• przygotowanie zawodowe dorosłych,
• bon na zasiedlenie, bon stażowy, bon szkoleniowy,
• możliwość refundacji kosztów badań lekarskich lub psychologicznych.

Wszystkie te działania mogą być finansowane z Funduszu Pracy, a w przypadku osób z niepełnosprawnością – także ze środków PFRON. Co ważne, nawet osoby z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności mogą pracować na otwartym rynku pracy, jeśli warunki zatrudnienia zostaną do nich dostosowane.

Pracownik z orzeczeniem o niepełnosprawności – przywileje i prawa

Zatrudnienie osoby z orzeczoną niepełnosprawnością wiąże się z określonymi przywilejami, które wynikają przede wszystkim z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Równocześnie, w kontekście ogólnych zasad zatrudnienia, zastosowanie mają również przepisy Kodeksu pracy.

Osoba z lekkim stopniem niepełnosprawności:

• może pracować maksymalnie 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo,
• nie może być zatrudniona w godzinach nocnych i nadliczbowych,
• ma prawo do dodatkowej, 15-minutowej przerwy w pracy, wliczanej do czasu pracy.

Osoba z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności:

• pracuje maksymalnie 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo,
• również nie może pracować w godzinach nadliczbowych i nocnych,
• przysługuje jej dodatkowa przerwa 15 minut,
• ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych rocznie,
• może skorzystać z 21 dni roboczych zwolnienia z pracy w celu udziału w turnusie rehabilitacyjnym lub przeprowadzenia zabiegów leczniczych, jeśli nie można ich zrealizować poza godzinami pracy.

Te ograniczenia nie obowiązują osób zatrudnionych przy pilnowaniu lub takich, którym lekarz – na ich wniosek – wyraził zgodę na pracę w pełnym wymiarze.

Jakie wsparcie oferuje urząd pracy i PFRON?

Osoby z niepełnosprawnością, które chcą powrócić na rynek pracy lub zmienić zatrudnienie, mogą skorzystać z wielu form wsparcia. Najczęściej są one dostępne po wizycie u doradcy klienta w urzędzie pracy, który dokonuje profilowania pomocy i dobiera odpowiednie narzędzia aktywizacji. Instrumenty mogą obejmować:

• dofinansowanie kosztów działalności gospodarczej, rolniczej lub wkładu do spółdzielni socjalnej,
• refundację składek ZUS,
• dofinansowanie do oprocentowania kredytów bankowych,
• udział w szkoleniach, studiach podyplomowych,
• finansowanie kosztów zatrudnienia asystenta wspierającego osobę niepełnosprawną w pracy.

Co istotne, z pomocy mogą korzystać także pracodawcy zatrudniający osoby z niepełnosprawnością. Oferowane są im m.in.:

• dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika,
• zwrot kosztów przystosowania i wyposażenia stanowiska pracy,
• refundacja kosztów szkolenia pracownika,
• zwolnienie z obowiązkowych wpłat na PFRON.

Wszystko to sprawia, że zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami może być korzystne również dla firm – zarówno finansowo, jak i wizerunkowo.

Poszukiwanie pracy – gdzie i jak szukać ofert?

Osoby z orzeczoną niepełnosprawnością mogą być zatrudnione zarówno na otwartym rynku pracy, jak i w zakładach pracy chronionej. Wbrew obiegowym opiniom, znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności nie wyklucza zatrudnienia w „zwykłych” firmach, o ile pracodawca przystosuje miejsce pracy do potrzeb pracownika lub zaproponuje pracę zdalną. Zatrudnienie możliwe jest wtedy nawet bez specjalnego statusu zakładu pracy chronionej.

Aktualne oferty pracy można znaleźć:

• na stronie internetowej urzędów pracy,
• poprzez kontakt osobisty lub telefoniczny z urzędem,
• na stronach zakładów pracy chronionej (np. www.zpchr.pl),
• w fundacjach i organizacjach wspierających aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych.

Warto również korzystać z pomocy doradcy zawodowego w urzędzie pracy. Taki specjalista pomaga w dopasowaniu oferty do możliwości zdrowotnych, kwalifikacji i preferencji zawodowych kandydata.

Według danych GUS z 2023 roku, wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w wieku produkcyjnym wyniósł 34,2%. To o wiele mniej niż średnia dla całej populacji (75,3%). Choć ten odsetek rośnie z roku na rok, nadal pokazuje, że wiele osób pozostaje poza rynkiem pracy – często z powodu braku wiedzy o przysługujących im prawach i możliwościach.

Dlatego znajomość przepisów, narzędzi aktywizacji i dostępnych ulg jest kluczowa – zarówno dla osób niepełnosprawnych, jak i ich potencjalnych pracodawców. Skorzystanie z tych rozwiązań może być pierwszym krokiem do zawodowej niezależności i poczucia sensu w codziennym życiu.